[Chia sẻ] Bali & Lombok (Indonesia): Biển, Văn hóa, Núi lửa - Máu và tro tàn.

Đãi "Vàng trắng" từ bãi Cát đen


Kusamba, Bali

Nếu so sánh với quy trình làm muối ở Việt Nam thì công đoạn tưới nước biển lên cát đen chính là điểm khác biệt quan trọng và đặc trưng nhất. Cát đen có khả năng truyền nhiệt và giữ muối tốt. Khi nước biển bay hơi sẽ để lại tinh thể muối li ti bám vào cát.


Bước 1: tưới nước biển lên cát đen. Lưu ý ở bước này là phải rưới đều, vừa đi vừa lợi dụng lực quán tính của 2 bầu nước để hất nước biển ra chứ không phải đổ ngập một chỗ. Mục đích chính là để nước biển chỉ thấm vào mặt cát một lớp vừa đủ.

Bước 2: sau khi cát khô lại do nước biển đã bay hơi. Diêm dân sẽ dùng bồ cào để cào bung lớp cát đen đó lên.


Bước 3: lớp cát đen (hòa lẫn với tinh thể muối) đó sẽ được diêm dân đem cho vào máng trong căn chòi. Chiếc máng có công dụng như một khay lọc nhằm làm tăng độ tinh khiết của muối.


Bước 4: Diêm dân sẽ đổ thêm nước biển vào máng để cho nước biển chảy qua lớp cát đen và từ đó đi theo ống dẫn chảy xuống các thùng chứa được làm từ gốc thân cây dừa. Bước này được xem là bước quan trọng nhất vì nó quyết định nên chất lượng muối. Cát muối ở bước số 3 sẽ được nén vào máng với lực nén sao cho phù hợp. Nếu nén quá lỏng hoặc không nén, nước biển sẽ chảy qua quá nhanh mà không được lọc kỹ, còn nếu nén quá chặt thì ảnh hưởng đến tốc độ chiết xuất của nước biển. Chỗ này bạn nào là Barista hoặc hay pha cà phê là sẽ hiểu được ngay.


Bước 5: Nước biển sau khi chiết xuất và thu được trong thùng chứa sẽ mang ra cho vào những khay dài thế này và chờ cho bay hơi. Thành quả cuối cùng chính là những hạt muối biển trắng lấp lánh và cũng là kết tinh của một quy trình truyền thống tỉ mẫn.​

Đãi "Vàng trắng" từ bãi Cát đen


Căn chòi chứa hệ thống lọc nước biển, cũng là nơi chứa muối, nơi nghỉ ngơi và trưng bày sản phẩm cho ai đến xem và mua trực tiếp.

Nếu so sánh thì quy trình làm muối tại Kusamba có phần công phu và muối tạo ra sẽ có hương vị tinh tế hơn so với ở Việt Nam. Ở Kusamba, nghề làm muối không chỉ là mưu sinh mà còn gắn với tín ngưỡng Hindu, với những nghi lễ tạ ơn biển cả. Việc giữ cách làm truyền thống cũng là cách họ gìn giữ bản sắc văn hóa địa phương.


Sân phơi nước biển, trong điều kiện trời nắng lý tưởng là không cần che phủ, do những ngày mình ở Bali trời có mưa nên mới che lại.

Cát đen núi lửa chính là tác nhân quan trọng nhất tạo ra sự khác biệt. Muối sẽ dịu hơn, không mặn gắt và có hàm lượng khoáng chất cao hơn từ trong cát đen. Như bạn đọc có thể thấy trên ảnh, các máng phơi thật sự rất nhỏ do đó sản lượng muối thu được không nhiều. Rất khác so với sản lượng thu được từ các ruộng muối ở Việt Nam - ruộng muối quy mô lớn cho khả năng cung cấp sản lượng nhiều. Với quy trình làm hoàn toàn thủ công và sản lượng ít, nên giá cả muối Kusamba khá cao và thường được sử dụng để ăn trực tiếp cho các món ăn đòi hỏi chiều sâu vị giác (Gourmet salt). Cao ở đây ý mình là cao hơn so với muối Việt Nam thôi chứ không đến mức đắc đỏ, và ai cũng có khả năng mua được.


Bãi biển này tuy là nơi làm muối, không ai lướt sóng, dạo chơi như lại là một trong những bãi biển mình thấy đẹp và thích nhất. Nếu phóng to mảng cát đen lên bạn đọc sẽ thấy những đốm trắng li ti chính là muối đấy.


Ở thành phố ta gọi đây là view triệu đô.



Là diêm dân thì nơi đâu cũng vất vả cả. Nyoman Warta - người vẫn ngày đêm gìn giữ nguồn năng lượng cổ xưa.
7 tháng 5 2025​

Trưa nay sau khi đi siêu thị về đến khách sạn ở Ubud thì trời kéo mây đen. Lúc đang ngồi viết những dòng này thì mưa đã được một lúc rồi. Mưa cũng to đấy, kiểu như Bali cũng muốn hưởng ứng cùng cơn mưa lịch sử ở Sài Gòn - quê hương của người khách lạ này.



Mặc dù thời điểm này không phải mùa mưa ở Bali, nhưng thời tiết cứ thất thường kiểu gì. Mà thôi kệ, mưa cũng là dịp để bước chân của mình có cơ hội bước chậm lại. Không mải chạy theo các địa điểm tham quan hay "những điều must-try" ở Bali nữa. Nếu lỡ đang ở ngoài đường hãy ghé vào một quán nước hoặc nếu đang ở nhà thì hãy thả mình trên chiếc giường và cho phép bản thân được không làm gì. Ngắm nhìn ra bên ngoài nếu có thể.



Chỗ mình ở tại Ubud khá hay vì mình có thể nhìn ra bên ngoài trong lúc đang chill trên giường. Chi tiết về chỗ lưu trú này mình sẽ review chi tiết trong phần Nơi lưu trú ở trang 1.



Ubud, Bali, ngày 11 tháng 5 năm 2025​

Chiếc vòng ba màu bạn đọc đang nhìn thấy là "Tridatu", một vật phẩm tâm linh rất đặc trưng trong đạo Hindu ở Bali. Ba màu tượng trưng cho Tam thần (Trimurti):
Đỏ: Thần Brahma – đấng sáng tạo.
Trắng: Thần Shiva – đấng hủy diệt và tái sinh.
Đen: Thần Vishnu – đấng bảo hộ vũ trụ.

Chiếc vòng tay Tridatu là biểu tượng bảo vệ khỏi vận xui và tà khí, đồng thời nhắc nhở người đeo sống cân bằng và đạo đức. Ai cũng có thể đeo, kể cả người ngoại đạo. Tuy nhiên, đúng nhất là sau khi thực hiện nghi lễ cúng hoặc ban phước tại đền. Còn nếu bạn không quá cầu kỳ hoặc kiêng cử thì thôi cứ mua rồi đeo như một món đồ kỷ niệm cũng được (giống mình). Chiếc vòng này mình mua ủng hộ mấy cô bán đồ lưu niệm ở chỗ làm muối của ông Nyoman Warta với giá 20.000 rupiad.


20k là đã trả giá từ mức hét 50k rồi đó nha, chắc vẫn bị hố nhưng thôi tinh thần là mình ủng hộ mấy cô.

Tuy nhiên dù chiếc vòng bạn đeo là tự mua hay nhận được tại đền. Có một điều mà mình và mong rằng nếu bạn đọc nào có đeo thì hãy không nên tự tháo vòng ra. Người Balinese để vòng Tridatu rơi ra tự nhiên, tượng trưng cho chu kỳ đã trọn vẹn. Chủ động tháo bỏ bị xem là thiếu tôn kính với thần linh. Nên lần này mình sẽ chờ thử xem chiếc vòng này sẽ theo mình được bao lâu. Ngày nó đứt hoặc mục tự rơi ra thì mình sẽ cập nhật cho các bạn biết.​

Dừa!


Loại Dừa xanh, trái to

Đúng vậy, chính là Dừa, sẽ không phải là một loại trái cây nào khác ngoài dừa chính là điều mình nghĩ đến khi nhắc đến Bali. Dừa chính là một bất ngờ đối với mình khi đến Bali, đặc biệt là khi ở vùng Ubud và Bangli. Bất ngờ là bởi vì mình rất ít khi nghe Dừa được nhắc đến trong các bài review hoặc vlog du lịch trong quá trình mình tham khảo chuẩn bị cho chuyến đi. Nên mình đã không hề biết rằng loại trái cây này đóng một vai trò quan trọng thế nào trong đời sống người dân ở Bali. Có thể bởi vì Dừa ở Bali không ngon.


Cây Dừa rất đẹp và dũng mãnh ở Tegallalang

Vâng, post về Dừa này mình hoàn toàn không hề có ý định giới thiệu nó như một "đại sứ ẩm thực" bởi vì nước Dừa ở Bali thật sự không ngon (đối với khẩu vị của mình). Mình đã uống rất nhiều nước Dừa trong chuyến đi ở rất nhiều nơi, từ siêu thị ra quán ăn, từ nhà hàng đến các quán warung địa phương, Dừa mua tại đại lý bán sỉ/lẻ, thậm chí là Dừa sử dụng hằng ngày ở nhà người dân Balinese, từ Dừa xanh đến Dừa vàng... Tóm lại là nước Dừa Bali sẽ phải kém hơn Dừa ở Việt Nam hoặc Dừa Xiêm Thái Lan nếu xét về độ ngon khi uống tươi.


Này là đang deal giá tại một trại dừa sỉ mà tụi mình thấy khi đang trên đường từ Bangli quay về Ubud. Chỗ này là khu vực đời thường của người địa phương chứ không có du lịch, giá 3-4k rupiad/trái. Mình thấy họ bán Dừa vàng nên mua uống thử, vì ở Ubud vào quán đa số là loại Dừa xanh thôi.

Tuy nhiên, điều mình muốn nói về Dừa chính là ý nghĩa và sự gắn bó của nó đối với người Balinese trong đời sống hằng ngày.


Dạo bước trên những con đường xung quanh là đồng ruộng, nơi những hàng dừa cao trải dài là một trong những hoạt động yêu thích của mình ở Ubud.

Đầu tiên không phải bàn cãi đó là cây Dừa xuất hiện ở khắp mọi nơi, Dừa mọc dọc các lối đi, Dừa từ bãi biển lên ngược vùng cao nguyên, Dừa từ trong hẻm nhỏ vào tận các khu resorts. Nên cũng không lạ khi người Balinese đã biết cách tận dụng nguồn sản vật này theo nhiều cách cực kỳ khéo léo và tinh tế. Nếu để kể thì với kiến thức hạn hẹp và thời gian ít ỏi của mình ở đây thì không thể nói hết. Ở phần đến nơi làm muối truyền thống thì bạn đọc đã biết người diêm dân sử dụng gốc cây Dừa để làm bể chứa nước muối biển sau khi chiết xuất rồi.​

Gốc dừa

Trái Dừa được ứng dụng rất phong phú vào việc chế tác đồ trang trí cho nhà cửa, quán ăn, cửa hàng như một món đồ nội thất. Cách làm phổ biến nhất là họ chạm khắc trái Dừa thành hình mặt người. Quả Dừa vốn muôn hình vạn trạng, nhiều kích cỡ nên điều này cũng tạo nên sự đa dạng của mấy cái "đầu người" khi treo lên.

Dừa!



Có một món mà mình cực kỳ thích đó là cái tô làm từ Dừa trong cửa tiệm Tukies Coco. Họ đã chọn lọc từ những quả Dừa có hình dáng phù hợp, và hoàn thiện bề mặt cả trong lẫn ngoài để sử dụng đựng thực phẩm, gắn thêm 3 cái chân đứng. Chỉ đơn giản thế thôi nhưng cái mức độ hoàn thiện của sản phẩm là điều mà bạn đọc phải chạm, sờ, nhìn trực tiếp mới cảm nhận được điều khiến mình phải mua ngay làm quà cho đứa cháu.


Bước tách cơm dừa, tách cơm dừa để bào nhuyễn rất khác với tách cơm dừa để ăn thuần túy. Tách cơm dừa để bào thì mình cần phải biết cách, khéo một chút để lấy được trọn vẹn nguyên mảng phần cơm dừa, để khi cầm miếng cơm dừa bào sẽ dễ dàng hơn.

Về ẩm thực thì ngoài việc uống trực tiếp nước Dừa tươi thì làm dầu Dừa là phương thức người Balinese thường làm để tạo ra dầu sử dụng cho mục đích nấu ăn hằng ngày. Mình có dịp đến nhà của bác Putu và anh Eka (cháu của Putu) để được trải nghiệm nấu một số món ăn hằng ngày của người Balinese, bao gồm món tempe chiên giòn, món Tum Celengis và món rau củ xào với tempe. Vụ làm dầu dừa thì thôi bỏ qua nhé, vì cũng không khác so với quy trình làm dầu dừa handmade ở Việt Nam đâu. Cũng là nạo lấy cơm dừa -> bào nhuyễn -> nhồi cơm dừa đã bào với nước ấm rồi đun nấu phần nước dừa đó lên để tách lấy dầu dừa. Và sau đó dùng chính dầu dừa vừa làm để nấu các món ăn bữa trưa ngay sau đó.


Bước bào nhuyễn phần cơm dừa được tách. Tại Bali người dân có hẳn một công cụ chuyên để bào dừa gọi là kukuran.


Nấu sôi phần nước cốt dừa đã nhào với nước ấm, lọc bỏ phần cơm dừa. Cơ bản thì dầu dừa nấu xong sẽ không có màu, nếu ai thích màu vàng giống dầu thì có thể cho một ít nghệ trong khi nấu là được.​

Dừa!


Canang Sari - một hình thức lễ vật (Offering) mà người Balinese dâng lên thần linh mỗi ngày.

Sẽ là một thiếu sót nếu không nói đến sự đóng góp của Dừa trong đời sống tín ngưỡng, tâm linh của đạo Hindu-Bali. Từ cơm dừa, nước dừa, gáo dừa, vỏ dừa khô đều được sử dụng trong các nghi lễ ở Bali. Như nước dừa được dùng làm nước thiêng trong nghi lễ thanh tẩy melukat, cùi dừa được dâng thần linh. Và thứ phổ biến nhất ở Bali mà bạn đọc sẽ thấy khắp nơi đó là Canang Sari (Lễ vật) được đựng trong một chiếc khay đan từ lá dừa non.


Affogato tại Tukies Coconut Shop

Trong mạch chuyện đang kể về Dừa, có một nơi nói thẳng là mình "xúi" bạn đọc nên đến đó là cửa hàng Tukies Coconut Shop. Chuỗi này có 5 cửa hàng ở đảo Bali: 1 ở Kuta, 1 cái bên khu Sanur và 3 cửa hàng ở khu Ubud. Phải nói là mình chưa từng được ăn món kem Dừa nào ngon như ở đây, ấn tượng ngay từ lần đầu tiên. Kem dừa được làm từ sữa dừa tươi, mang đến hương vị ngọt thanh tự nhiên và mùi thơm đặc trưng của dừa. Kem có độ béo vừa phải, không quá ngọt, kết cấu mịn màng, dễ tan trong miệng, tạo cảm giác mát lạnh sảng khoái. Cái quán này đã khiến mình phải quay lại 4 lần để thử: nước dừa, affogato, coconut coffee frappe, wafer roll và kem với bánh chocolate.