Những di tích quốc gia trên núi Trường Lệ
Đề Cô Tiên
Nằm trên một vị thế khá đẹp, thoáng đãng phía nam núi Trường Lệ. Theo truyền thuyết xưa kể lại rằng : Ngôi đền này thờ một người con gái làm nghề thuốc cứu nhân độ thế. Cô gái vì không vâng lời Cha lấy một kẻ nhà giàu nên bị Cha đuổi đi. Sau đó Cô đem lòng yêu và lấy Anh chàng nghèo khó mà tốt bụng tên là Côi.
Cuộc sống đang êm ả thì Nàng bị bệnh hủi. Có một cụ già xuất hiện đã chạy chữa bằng thuốc là nam và nước suối lấy từ Vụng Tiên. Cô gái khỏi bệnh, Bà Cụ ra đi để lại cho vợ chồng họ một tay nải để che mưa và một giỏ mây để đựng thuốc lá cứu người.
Một lần , hai vợ chồng đi chữa bệnh về khuỵa, gặp trời mưa to, nhớ lời Bà cụ dặn lấy tay nải ra che mưa, rồi thiếp đi lúc nào không biết. Sáng dậy, hai vợ chồng thấy mình đang ngồi trong một ngôi nhà 3 gian khang trang, sạch đẹp. Từ đó, hai vợ chồng ở lại ngôi nhà, hái lá nam chữa bệnh cho mọi người trong vùng. Một buổi sang đẹp trời cả hai vợ chồng ăn mặc rất đẹp, dắt tay nhau đi lên đỉnh núi rồi không thấy trở về. Từ đó ngôi nhà được trở thành đền Cô Tiên được dân làng khói hương quét dọn. Ngôi đền vinh dự được Bác Hồ về thăm và nghỉ chân năm 1960 và đã nhiều lần trung tu, sửa chữa. Là Di tích được Bộ Văn hóa TT xếp hạng năm 1962.
Đền Độc Cước
Đền tọa lạc trên đỉnh núi mang tên hòn Cổ Giải thuộc dãy núi Trường Lệ ở thị xã Sầm Sơn, ngay cạnh bãi tắm Sầm Sơn. Đền mang tên Độc Cước nghĩa là một chân, gắn liền với sự tích chàng trai khổng lồ đã tự xé đôi thân mình để vừa đánh giặc quỉ biển ngoài khơi và đánh giặc trong đất làng cứu dân làng. Tưởng nhớ công ơn của chàng, người dân Sầm Sơn đã lập miếu thờ chàng ngay bên tảng đá có vết lõm dấu chân khổng lồ tương truyền là bàn chân của chàng và sau này là đền Độc Cước. Muốn lên đền phải qua 40 bậc đá. Đền được lập từ đời Trần (1225 - 1400), dựng lại vào thời Lê và đã qua trùng tu nhiều lần. Phía sau đền có Môn lâu dựng năm 1863 bằng gỗ. Trong đền có tượng thần độc cước bằng gỗ chỉ có một tay, một chân. Chân tượng dựng vững chắc trên hòn đá tảng, tay tượng có cây búa ở tư thế đang vung về phía sau lấy đà chém loài quỷ biển. Đền có hai pho tượng ngựa đúc bằng đồng, cặp tượng phổng tạc bằng đá khối, nhiều câu đối chữ nho ca ngợi công đức của thần Độc Cước. Đền Độc Cước không những là một ngôi đền đẹp mà còn là thắng cảnh của Sầm Sơn. Đền rất hấp dẫn đối với du khách trong nước và ngoài nước khi đến tắm mát, nghỉ ngơi ở Sầm Sơn
Hòn Trống Mái
Trên đường từ đền Độc Cước đến đền Cô Tiên, du khách sẽ gặp hai hòn đá thật lớn chồng lên trên một bệ đá chênh vênh, lấy tay đẩy thấy rung rinh, thế mà chúng đã đứng trụ vững chãi với gió mưa bão táp không biết tự thuở nào. Dân gian hình dung đây là biểu tượng cặp uyên ương chung thủy và đặt tên là hòn Trống Mái , một thắng cảnh của biển Sầm Sơn đã đi vào cổ tích và ca dao : "Dù ai mưa gió bão bùng / Thiếp tôi vẫn giữ thủy chung với chàng"
Dưới chân Đền Độc Cước hiện nay có một khu vui chơi giải trí mà cảnh quan kiến trúc mô phỏng lại toàn bộ Truyền thuyết Thần Độc Cước nói trên. Khu vui chơi đã được xây dựng xong nhưng chưa được phép đưa vào sử dụng vì sự phản đối của cộng đồng địa phương. Nghe nói khu vui chơi này nằm trên long mạch của Sầm Sơn? Tôi thì nghĩ việc đặt 1 khu vui chơi ngay cạnh không gian tâm linh quan trọng nhất trong khu vực là không hợp lý
