Đúng như bác nói. Sau nhiều năm, dù các nơi sinh sau đẻ muộn phát triển như vũ bão thì D'ran vẫn thủy chung giữ giáng vẻ cổ xưa của mình.
Có lẽ D'ran có 3 thời kỳ phát triển:
1/ Là lúc người Pháp làm tuyến đường sắt răng cưa nổi tiếng chạy ngang qua đây. Bằng chứng là những dãy nhà cổ bác chụp được xây dựng trong thời kỳ này. Cũng có ga xe lửa như D'ran nhưng Eo Gió, Trạm hành, Xuân trường lại không phát triển mà chỉ có D'ran khởi sắc. Khi nhà máy điện Suối Vàng đi vào họat động một thời gian thì D'ran cũng có điện - Một thứ cực xa sỉ vào thời đó. Mà điện đi đến đâu thì có thể nói là văn minh đi tới đó. Như vậy có thể nói D'ran đã có chút văn minh rồi, dù điện chỉ kéo từ khu nhà cổ lên khỏi cầu ông Dậu chút xíu ( Chỗ bác Tuấn đi lạc vào chân đập).Cũng trong thời gian này D'ran đã có một bệnh viện hoành tráng.
2/ Khi người Pháp rút đi thì người Nhật qua xây con đập Đanhim. Ngoài nông nghiệp, người D'ran cũng tham gia xây đập. Phố thị phát triển, D'ran trở thành trung tâm văn hóa, chính tri và thương mại của cả vùng Đơn Dương.
3/ Đập xây xong thì người Mỹ đem cả sư đoàn công binh đóng ở chân đập để sửa chữa, xây dựng các con đường theo tiêu chẩn hiện đại phục vụ cho sinh hoạt và chiến tranh. Phục vụ cho lính Mỹ, D'ran lại khởi sắc hơn nữa. Lúc này tuy là thị trấn nhỏ nhưng D'ran có cả rạp chiếu phim hẳn hoi.
Cho đến lúc này, tất cả các xe từ miền ngoài lên Dalat vẫn sử dụng đèo D'ran; vì đi dường này mới có khách. Chứ Thạnh Mỹ, Phi Nôm, Định An... chỉ là khu dân cư thưa thớt của người Thượng. Tại thời điểm này, ngay cả Liên nghĩa cũng nhỏ như D'ran.
Có thể nói thời điểm này là giai đoạn cực thịnh của D'ran.
Từ sau năm 1975 thì D'ran chỉ có đi xuống. Bệnh viện, trung tân huyện lỵ bị chuyển vào Thạnh Mỹ... có thể nói D'ran không còn được đầu tư gì. Các nguồn lực gần như đã khai thác hết.
D'ran phát triển cực thịnh khi chưa có Đạ Tẻh, vậy mà giờ Đạ Tẻh phát triển bằng 10 D'ran, Liên nghĩa bằng 100 lần nó.
Ý thức được điều này nên học sinh D'ran rất chịu học và học giỏi. Cứ 10 đứa đi học thì 9 đứa lập nhiệp ở nơi khác... và có lẽ cũng chính điều này mà D'ran cứ mãi tụt hậu, đi trước về sau.
Chung số phận với D'ran, đèo D'ran cũng chẳng được đầu tư và xuống cấp trầm trọng, có lúc nó chỉ còn dùng cho xe gắn máy của dân Trạm Hành có việc phải đi D'ran! Rồi xe đò cũng rời xa nó mà chọn đường đèo Prenn dù có xa hơn 14km... Cũng chính điều này mà đoạn QL20B này phát triển rất chậm so với phía QL20 bên kia.
Còn ký ninh thì không thấy trồng ở đèo D'ran. Có chăng là ở Xuân Thọ (Giờ vẫn còn) và Phú Sơn (Nam Bang).
Phố thị D'ran sau mưa.
